మహారాష్ట్ర, కర్నాటకలోని ఐదు జిల్లాలతో పాటు ప్రస్తుత తెలంగాణ రాష్ట్రం నిజాం హైదరాబాద్ సంస్థానంలో భాగంగా ఉండేది. నిజాం నిరంకుశ పాలన నుంచి హైదరాబాద్ రాష్ట్రానికి తామే విముక్తి కల్పించామని బీజేపీ ప్రచారం చేస్తోంది. అయితే ‘‘ఆపరేషన్ పోలో’’ అనే సైనిక దాడితో హైదరాబాద్ రాష్ట్రం విలీనమైనప్పుడు బీజేపీ ఉనికిలోనే లేదని పరిశీలకులు అంటున్నారు. నిజానికి తెలంగాణ ఎక్కువగా భారత కమ్యూనిస్టు పార్టీ (సీపీఐ) ఆధీనంలో ఉండేదని, స్వాతంత్య్రానంతరం చివరి నిజాం మీర్ ఉస్మాన్ అలీఖాన్తో చర్చలు విఫలం కావడంతో సెప్టెంబర్ 13న కేంద్రం భారత సైన్యాన్ని దింపింది. ఈ క్రమంలో హైదరాబాద్ స్టేట్ సెప్టెంబర్ 17వ తేదీన అధికారికంగా భారతదేశంలో విలీనమైంది.
భారత సైన్యం హైదరాబాద్ రాష్ట్రాన్ని స్వాధీనం చేసుకున్న తర్వాత వేలాది మంది ఊచకోతకు గురయ్యారు. హైదరాబాద్ రాష్ట్రంలోని చాలా మంది ముస్లింలకు ఈ విలీనం బాధాకరమైన జ్ఞాపకంగా మిగిలింది. ముస్లింలపై జరిగిన అకృత్యాలపై నివేదిక కోరుతూ అప్పటి ప్రధాని జవహర్లాల్ నెహ్రూ ఓ కమిటీ వేశారు. పరిశీలించిన సుందర్‌లాల్ కమిటీ తన నివేదికలో ముస్లింపై జరిగిన అకృత్యాల గురించి సవివరంగా తేటతెల్లం చేసింది.
ఆపరేషన్ పోలో అంటే ఏమిటి? సెప్టెంబరు 17 ఎందుకు ముఖ్యమైనది?
లిబరేషన్ డే అనే పదం (హైదరాబాద్) చిత్రలేఖనానికి ఉద్దేశించిన హానికరమైన పదం. నిజాం పాలన పూర్వపు రాచరికపు హైదరాబాద్ సంస్థానం యొక్క ‘ఆక్రమణ’ కొనసాగింపు. ఆపరేషన్ పోలో లేదా పోలీస్ యాక్షన్ అనే సైనిక చర్య ద్వారా తెలంగాణ, మహారాష్ట్ర, కర్నాటకలోని కొన్ని ప్రాంతాలతో కూడిన పూర్వపు హైదరాబాద్ రాష్ట్రం సెప్టెంబర్ 17వ తేదీన భారతదేశంలో విలీనమైంది.
స్వతంత్రంగా ఉండాలనుకున్న నిజాం
బ్రిటీష్ వారు అధికారికంగా 1947లో భారతదేశాన్ని విడిచిపెట్టినప్పటికీ అది రాచరిక పాలనలోని రాష్ట్రాలు, వారి చక్రవర్తులకు భారతదేశం లేదా పాకిస్తాన్‌లో చేరడానికి లేదా స్వతంత్రంగా ఉండటానికి అవకాశం ఇచ్చింది. ఉస్మాన్ అలీ ఖాన్తో పాటు జమ్మూ కాశ్మీర్‌కు చెందిన హరిసింగ్ వంటి కొద్దిమంది తాము స్వతంత్రంగా ఉండాలని కోరుకున్నారు. అన్నింటికంటే 1948లో 16 జిల్లాలను (తెలంగాణలో 8, మహారాష్ట్రలో 5, కర్నాటకలో 3) కలిగి ఉన్న అతిపెద్ద రాచరిక రాష్ట్రమైన హైదరాబాద్‌కు ఉస్మాన్ అలీఖాన్ రాజుగా ఉన్నారు.
ఖాసిం రజ్వీ, రజాకార్ల ఆవిర్భావం..
స్వాతంత్ర్యం తర్వాత ఉస్మాన్ అలీ ఖాన్ ప్రభుత్వం భారత యూనియన్ చర్చలు ప్రారంభించాయి. భారతదేశం చుట్టూ ఉన్న హైదరాబాద్ రాష్ట్రాన్ని స్వతంత్రంగా ఉండనివ్వడంపై మొండిగా ఆలోచించారు. మరోవైపు చివరి నిజాం సరిగ్గా అలా చేయడానికి తన శాయశక్తులా కృషి చేశాడు. ఇది సమస్యపై చర్చలు జరపడానికి రెండు పక్షాలు నవంబర్ 1, 1947న ఒక సంవత్సరం పాటు ‘స్టాండ్‌స్టిల్ అగ్రిమెంట్’పై సంతకం చేయడానికి దారితీసింది. అయితే, హైదరాబాద్ రాష్ట్రంలో ఒక ప్రత్యేక సమాంతర రాజకీయ శక్తి ఉద్భవించింది. లాతూర్ (మహారాష్ట్రలోని మరాఠ్వాడా ప్రాంతం) నుండి న్యాయవాది అయిన సయ్యద్ ఖాసిం రజ్వీ రూపంలో మజ్లిస్-ఇ-ఇత్తెహాదుల్ ముస్లిమీన్ (1927లో ప్రారంభమైంది) పగ్గాలు చేపట్టారు.
ఇక.. పోలీసు చర్య వెనుక ఉన్న ప్రధాన కారణాలలో ఒకటి రజాకార్ (వలంటీర్లు) మిలీషియాను ప్రారంభించి, దురాగతాలకు పాల్పడిన మతోన్మాద ఖాసిం రజ్వీ అని నమ్ముతారు. రజ్వీతోనే సమస్య మొదలయ్యిందని, అతని హింసతో తెలంగాణ ప్రజలు చిత్రహింసలకు గురయ్యారని చరిత్రకారులు చెబుతున్నారు. ఈ విషయాన్ని దివంగత రచయిత ఒమర్ ఖలీదీ తన సెమినల్ పుస్తకం ‘హైదరాబాద్: ఆఫ్టర్ ది ఫాల్’లో ఇలా పేర్కొన్నారు.
అక్టోబర్ తిరుగుబాటు పుస్తకంలో కూడా రచయిత మహమ్మద్ హైదర్ పూర్వ రాష్ట్రంలోని ఉస్మానియా జిల్లా చివరి కలెక్టర్, రజ్వీ ప్రైవేట్ సమావేశాలలో ముస్లింలు పాలకులుగా ఉండాలనే ఉద్దేశ్యంతో వాదించారని రాశారు.
ముస్లింల ఊచకోత
హైదరాబాద్‌ను విలీనం చేయడం సమస్య కాకపోయినా మహారాష్ట్ర, కర్నాటక జిల్లాల్లో ముస్లింలను లక్ష్యంగా చేసుకుని హత్యలు చేయడం దురదృష్టకరం. సుందర్‌లాల్ కమిటీ నివేదిక ప్రకారం (పండిట్ సుందర్‌లాల్‌ను మాజీ ప్రధాని జవహర్లాల్ నెహ్రూ దౌర్జన్యాలను పరిశీలించడానికి నియమించారు) గుల్బర్గా, ఉస్మానాబాద్, బీదర్ మొదలైన జిల్లాల్లో మత హింసలో 27000-40,000 మంది ముస్లింలు హత్యకు గురయ్యారు.
