మాస పంచకానికి తొలిమాసం అయిన మాఘమాసం ప్రారంభమైంది. ‘మఘం’ అంటే యజ్ఞం. యజ్ఞయాగాది క్రతువులకు, అత్యంత శ్రేష్టమైన మాఘ మాసం స్నానానికి శ్రేష్ఠమైనది. మాఘమాసంలో ఉష:కాల స్నానం పుణ్యప్రదం. సూర్యుడు ఉన్న మకర రాశిని బట్టి ప్రత్యూష కాలంలో సూర్యకిరణాలు ఒక ప్రత్యేక కోణంలో భూమిని చేరతాయి. ఆ సమయంలో సూర్య కిరణాల్లో ఉండే అతినీల లోహిత, పరారుణ కిరణాల సాంద్రతల్లో మార్పులొస్తాయి. సూర్యుడు మకర రాశిగతుడు అయినప్పటి నుండి ప్రాత:కాల స్నానాలు తప్పక చేయాలి. మాఘ మాసంలో ఉష:కాల సమయాన నదులలో, చెరువులలో, మడుగులలో, కొలనులలో, తుదకు బావులలో స్నానం చేస్తే ప్రయాగ స్నాన ఫలి తం దక్కుతుంది.
హైందవ సాంప్రదాయాన్ని అనుసరించి ప్రతి మాసానికి ఒక విశిష్టత ఉంది. మాఘ ఫాల్గుణాలు శిశిర రుతువులో ఉంటాయి. సంవత్సరంలో పదవ మాసమూ, హేమంత రుతువులోని రెండో మాసమూ అయిన పుష్యం తెలుగు వారికి శూన్యమాసం. సంవత్సరంలోని నాలుగవ మాసమూ, గ్రీష్మ రుతువులోని రెండవ మాసమూ అయిన ఆషాఢం కూ డా తెలుగు వారికి శూన్య మాసమే. శూన్య మాసాలు శుభ శోభనాలకు పనికిరానివి. ఒక సంవత్సరం చివరి పాదంలో వచ్చే పుష్య మాసానికి, మరు సంవత్సరం రెండవ పాదంలో వచ్చే ఆషాఢానికీ మధ్య ఆయిదు మాసాల తేడా ఉం టుంది. మాఘం, ఫాల్గుణం, చైత్రం, వైశాఖం, జ్యేష్ట ములకు ”మాఘాది పంచకం” అని పేరు. ఇవి శుభకార్యాలకు అనుకూల కాలం. వాన, చలి అంతగా ఉండక, వస్త్ర గృహ సమస్య ఇబ్బంది కలిగిం చక, ధాన్యలక్ష్మి ఆరు బయట విరివిగా మసలే కాలమిది.
శాక పాకాలు సమృద్ధిగా, అనుకూలంగా ఉండే మాస పంచకానికి తొలి మాసం మాఘం. ‘మఘం’ అంటే యజ్ఞం. యజ్ఞయాగాది క్రతువు లకు మాఘ మాసాన్ని శ్రేష్ఠమైనదిగా భావించేవారు. మాఘమాసం మహిమ అఘము అనే పదానికి సంస్కృతంలో పాపము అని అర్థం. మాఘము అంటే పాపాలను నశింపచేసేది అనే అర్థం. ఈ మఘాధిప త్యాన క్రతువులు జరిగే మాసం గనుక మాఘ మాసమైంది. సంవత్స రంలో పదకొండవ మాసమైన మాఘంలో గృహ నిర్మాణాలు ఆరంభిస్తే సంపత్తి కలుగగలదని మత్స్య పురాణం స్పష్ట పరుస్తున్నది. మాఘ మాసపు ఆదివారాలు మహిమాన్వితాలు. ఈ రోజులలో సూర్యపూజ చేసిన వారికి ఆరోగ్య, భోగభాగ్యాలు కలుగుతాయని పద్మ పురాణాధారం. కార్తికంలో ‘దీపానికి’ ఎంత ప్రాధాన్యత ఉందో, మాఘ మాసంలో ‘స్నానానికి’ అంత ప్రాముఖ్య ఉంది. మకర లగ్నంలో సూర్య భగవానుడు ఉండే సమయాన స్నానం ఫలితం కోటి జన్మాల పుణ్య కార్యాలతో లభ్యం కానిదని చెపుతారు. మాఘస్నాన మహాత్యాన్ని బ్రహ్మాండ పురాణం పేర్కొంటోంది. సూర్యుడు ఉదయించే సమయం లో స్నానం చేస్తే మహాపాతకాలు నశిస్తాయని నిర్ణయ సింధులో పేర్కొనబడింది.
మాఘమాసంలో ఉష:కాల స్నానం పుణ్యప్ర దం. సూర్యుడు ఉన్న మకర రాశిని బట్టి ప్రత్యూష కాలంలో సూర్యకిరణాలు ఒక ప్రత్యేక కోణంలో భూమిని చేరతాయి. ఆ సమయంలో సూర్య కిరణాల్లో ఉండే అతినీల లోహిత, పరారుణ కిరణాల సాంద్రత ల్లో మార్పులొస్తాయి. సూర్యుడు మకర రాశిగతుడు అయినప్పటి నుండి ప్రాత:కాల స్నానాలు తప్పక చేయాలి. మాఘ మాసంలో ఉష:కాల సమయాన నదులలో, చెరువులలో, మడుగులలో, కొలనులలో, తుదకు బావులలో స్నానం చేస్తే ప్రయాగ స్నాన ఫలితం దక్కుతుంది. మాఘమాసంలో సూర్యుడు మకరరాశిలో ఉండే సమయంలో సూర్యోదయానికి ముందు ఇంట్లో వేడి నీటితో స్నానం చేసినా ఆరు సంవత్సరాల అఘమర్షణ స్నాన ఫలం లభిస్తుంద ని చెబుతుంటారు. బావి నీటి స్నా నం పన్నెండేళ్ల పుణ్య ఫలాన్ని, తటా క స్నానం ద్విగుణం, నదీ స్నానం చాతుర్గుణం, మహానదీ స్నానం శత గుణం, గంగా స్నానం సహస్ర గుణం, త్రివేణీ సంగమ స్నానం నదీ శతగుణ ఫలాన్ని ఇస్తాయని పురాణా లు చెబుతున్నాయి.
హిందూ సంప్రదాయం ప్రకా రం మాఘ మాసములో నదీస్నాన ము చేసి, శ్రీమన్నారాయణుని పూ జించి, శక్తికొలది దానం చేస్తే కోటి క్రతు వులు చేసినంత ఫలితం కలుగుతుంది. మాఘమాసంలో ఏ నది నీరైన నూ గంగాన దితో సమానం.
”గంగేచ యమునే చైవ గోదావరి సరస్వతీ
నర్మదా సింధు కావేరీ జలేస్మిన్‌ సన్నిధిం కురు”
గంగ, గోదావరి, కావేరిలాంటి పవిత్ర నదులను తలుచుకుని, పుణ్య స్నానం ఆచరించాలి. సూర్యుడికి అర్ఘ్య ప్రదానం చేయాలి. అశక్తత చేత నిర్ణీత సమయ మందు స్నానం చేయ జాలని వారు పొద్దు పొడిచిన జాములోగా చేయాలి. చలికి వెరవకయే, మంచు ఆవరించి ఉన్న నదీ జలాలలో, స్నానం శ్రేష్ఠమని పురా ణాలు ఘోషిస్తున్నాయి. స్నానానంత రం శివాలయాలకు వెళ్ళి, నువ్వుల నూనెతో దీపాలు వెలిగిస్తే సకల దోష పరిహారమవుతుందని వి శ్వాసం. మాఘమాసంలో అరుణోదయ స్నానం, అరుణోదయ దీపారాధనం, తిలదానం, తిల భక్షణం ఉత్కృష్టమైనవి.